De geschiedenis gaat verder
Het heden is onderdeel van een dynamische geschiedenis. Tijden van voor- en achteruitgang wisselen elkaar af, afhankelijk van de inzet van de betrokken partijen en de macht om die door te zetten. Interessant is dan te horen waarom in een bepaalde tijd bepaalde keuzes zijn gemaakt, en waarom daarna weer andere keuzes worden gemaakt.
Als een kennisintensieve organisatie vinden wij dat de aandacht voor de historische dimensie de motivatie van medezeggenschappers kan versterken en ideeën t.a.v. medezeggenschap en arbeidsverhoudingen verdiepen. Dat is van waarde in een tijd waarin collectieve arrangementen vaak als gedateerd worden beschouwd, de vakbond als iets ‘niet meer van deze tijd’ maar tegelijkertijd ook meer stemmen opgaan die stellen dat in NL de flexibilisering van de arbeidsmarkt te ver is doorgeschoten.
Daarom hebben wij kenmerkende gebeurtenissen uit de geschiedenis van de medezeggenschap in een tijdlijn weergegeven. Deze tijdlijn geeft inzicht in het historisch verloop en biedt inspiratie voor de huidige en toekomstige ontwikkelingen van medezeggenschap. De tijdlijn visualiseert de geschiedenis vanuit drie uitgangspunten: medezeggenschap, nationale ontwikkelingen en internationale ontwikkelingen.
Blogserie ‘Medezeggenschap in sociale context’
In de afgelopen maanden hebben wij een serie blogs geschreven met als overkoepelend thema “Vanuit de geschiedenis naar de toekomst van de medezeggenschap kijken”
Medezeggenschap
Nationale ontwikkelingen
Internationale ontwikkelingen
Medezeggenschap in sociale context
Onrust in Europa en in Nederland, nieuwe Grondwet in Nederland (1848)
Het broeit in Europa. Overal breken opstanden uit die een einde willen maken aan absolute en reactionaire heersers en die liberale vrijheden voor burgers voorstaan...Lees meer
Communistisch Manifest (1848)
“Een spook waart door Europa – het spook van het communisme”. Zo begint het Communistisch Manifest van Karl Marx en Friedrich Engels. Ze voorspellen een..Lees meer
Eerste arbeidersraden in Duitsland (1850)
In 1850 worden in Duitsland de eerste arbeidersraden in fabrieken opgericht, medezeggenschap avant la lettre. Initiatiefnemer Degenkolb had in 1848 vergeefs geprobeerd om wetgeving voor..Lees meer
292 stoommachines in Nederland actief (1851)
Handelsnatie Nederland loopt achter in de industriële revolutie. In Groot-Brittannië is de industrialisering al rond 1750 ingezet en België industrialiseert in een hoog tempo na..Lees meer
Verbod op slavernij (1863)
Met 21 kanonschoten in Paramaribo schaft Nederland in 1863 de slavernij af. Nederland loopt daarbij niet bepaald voorop: Engeland verbood de slavernij in 1833, Frankrijk..Lees meer
Eerste Internationale (1864)
“Proletariërs aller landen, verenigt u!”, schreef Marx in zijn Communistisch Manifest (1848). Dit gebeurt in 1864 in de Internationale Arbeidersassociatie, beter bekend als de Eerste..Lees meer
Oprichting Heineken (1864)
In 1864 koopt een jonge Gerard Adriaan Heineken brouwerij De Hooiberg in Amsterdam. Hij staat hiermee aan het begin van het huidige Heineken NV, een..Lees meer
Oprichting eerste Nederlandse vakbond (1866)
Per 1 juni 1866 wordt de Algemeene Nederlandsche Typografenbond opgericht, de eerste vakbond van Nederland. De werkgevers werken de bond actief tegen, maar er is..Lees meer
1870-1871 Frans-Duitse Oorlog
Oorlog tussen Frankrijk en Pruisen (met Duitse bondgenoten). De Fransen verliezen de oorlog en het Tweede Franse Keizerrijk onder Napoleon III komt ten val. De..Lees meer
Commune van Parijs (1871)
Parijs komt in opstand tegen het naoorlogse regime. De opstandelingen richten de Commune van Parijs op, die enkele maanden later bloedig zal worden neergeslagen. Door..Lees meer
Aletta Jacobs gaat aan de universiteit studeren (1871)
In 1871 gaat Aletta Jacobs met toestemming van de liberale minister Thorbecke naar de universiteit. Ze is niet de eerste vrouwelijke student in Nederland (dat..Lees meer
Haags congres van de Eerste Internationale (1872)
De Eerste Internationale doet Nederland aan op een congres in 1872. Arbeiders keren zich tegen het kapitalisme, maar binnen de arbeidersbeweging zijn er uiteenlopende opvattingen..Lees meer
Kinderwetje van Van Houten (1874)
Het Kinderwetje van Van Houten staat bekend als de eerste sociale wetgeving in Nederland. Met het Kinderwetje mogen kinderen tot 12 jaar niet meer in..Lees meer
Oprichting van de eerste kern (1878)
Bij de Nederlandsche Gist- en Spiritusfabriek (NGSF) in Delft wordt de eerste kern opgericht op initiatief van fabriekseigenaar van Marken. Van Marken wil met zijn..Lees meer
Albert Heijn neemt de winkel van zijn vader over (1878)
Albert Heijn neemt in 1878 de kruidenierswinkel van zijn vader in Oostzaan over. De zaken lopen goed en hij opent een filiaal. Hiermee wordt de..Lees meer
De eerste telefoon in Nederland (1881)
In 1880 wordt de Nederlandsche Bell-Telephoon Maatschappij opgericht. Het bedrijf krijgt als eerste een concessie voor het aanleggen van een openbaar telefoonnet. Het eerste net..Lees meer
Kern bij Stork in Hengelo (1883)
Vijf jaar na de eerste kern bij de Nederlandsche Gist- en Spiritusfabriek richt machinefabrikant Stork in Hengelo een kern op. Doel is een betere samenwerking..Lees meer
Parlementaire enquête “de toestand in fabrieken en werkplaatsen” (1886)
De Industrialisatie komt in Nederland wat later en langzamer op gang dan in de landen om ons heen. Soms wordt dan ook gedacht dat er..Lees meer
1 mei wordt de Dag van de Arbeid (1889)
Precies honderd jaar na de bestorming van de Bastille, het begin van de Franse Revolutie, wordt 1 mei door vertegenwoordigers van de internationale arbeidersbeweging uitgeroepen..Lees meer
Oprichting Philips (1891)
Gerard Philips begint samen met zijn vader in Eindhoven een bedrijf dat gloeilampen produceert. De firma Philips & Co zal uitgroeien tot het huidige Koninklijke..Lees meer
Oprichting SDAP (1894)
Met de oprichting van de Sociaal Democratische Arbeiderspartij in 1894 krijgt de arbeidersbeweging ook een politieke stem. De sociaaldemocraten halen twee zetels in de verkiezingen..Lees meer
Leerplicht (1901)
Op 1 januari 1901 voert Nederland de leerplicht in. Kinderen van 6 tot 12 jaar moeten een school bezoeken óf huisonderwijs krijgen. Verscheidene Nederlandse onderwijzers..Lees meer
Spoorweg staking (1903)
Als de spoowegwerklieden in 1903 een landelijke staking afkondigen, doen zich een aantal zaken voor die de loop van de geschiedenis van de medezeggenschap in..Lees meer
Eerste personeelsvertegenwoordiging overheid (1905)
1905 ziet de oprichting van een personeelsvertegenwoordiging bij zowel de staatsspoorwegen als bij de Hollandse IJzeren Spoorweg Maatschap – een effect van de spoowerkstaking van..Lees meer
Eerste wettelijke regeling medezeggenschap (1906)
Een koninklijk besluit kondigt op 22 september 1906 de eerste wettelijke regeling op medezeggenschapsgebied af. Het is het zogenaamde Mijnreglement waarin de arbeiders het recht..Lees meer
Oprichting Nederlands Verbond van Vakverenigingen (1906)
De spoorwegstaking leidt tot de conclusie dat een centrale leiding en een solide organisatorische en financiële basis noodzakelijke voorwaarden zijn voor meer macht. In 1906..Lees meer
Oprichting CNV en katholieke arbeidsbeweging (1909)
Op 13 mei 1909 komen een aantal mannen – de geschiedenis weet niet meer precies wie – in een Arnhems geheelonthouderscafé bijeen en richten het..Lees meer
(Start) WO I (1914 – 1918)
Van 1914 tot 1918 woedt wereldwijd ‘de Grote Oorlog’. Internationale solidariteit onder de arbeiders is ver te zoeken, ze komen op de Europese slagvelden tegenover..Lees meer
Algemeen kiesrecht mannen (1917)
In 1917 introduceert Nederland het algemeen kiesrecht voor mannen en maakt daarmee een einde aan het censuskiesrecht, waarin het kiezen van het parlement was voorbehouden..Lees meer
Oktober revolutie Rusland (1917)
Marx en Engels dachten dat de revolutie zou uitbreken in een geïndustrialiseerd land, maar het was juist Rusland dat voor hun denkbeelden vatbaar bleek. Met..Lees meer
Spaanse griep (1918)
De Spaanse griep wordt een beruchte grieppandemie in de jaren 1918-1919. Deze wereldwijde epidemie eist naar schatting 20 tot 100 miljoen levens, een aantal dat..Lees meer
November revolutie Duitsland (1918)
De Novemberrevolutie in 1918 in Duitsland veroorzaakt de overgang van het Duitse Keizerrijk naar de Weimarrepubliek. Op 9 november 1918 wordt de Duitse keizer Wilhelm..Lees meer
Algemeen kiesrecht vrouwen (1919)
In 1917 werd het algemeen kiesrecht voor mannen ingevoerd en kregen vrouwen passief kiesrecht, wat wil zeggen dat ze zich verkiesbaar konden stellen. Pas vanaf..Lees meer
Oprichting Internationale Labour Organisatie (ILO)
Als voortvloeisel van de vredesonderhandelingen na de Eerste Wereldoorlog wordt de ILO opgericht, vanuit het idee dat een duurzame vrede niet mogelijk is zonder sociale..Lees meer
Eerste wetsvoorstel voor de ondernemingsraad (1923)
In de jaren 1920 zijn er steeds meer kernen. Ook in de landen om ons heen wordt geëxperimenteerd met de invloed van werknemers op de..Lees meer
Wet op de collectieve arbeidsovereenkomst (1927)
De “wet op het algemeen verbindend en het onverbindend verklaren van bepalingen van collectieve arbeidsovereenkomsten”, de Wet AVV, regelt dat de minister van Sociale Zaken..Lees meer
Beurskrach crisis (1929)
De beurskrach (beurscrash) van 1929 wordt de eerste beurskrach die wereldwijd gevolgen heeft. Het duurt tot 1954 voor de koersen zich volledig herstellen. De beurskrach..Lees meer
Start bouw Batadorp (1933)
In 1933 opent de Tsjechische schoenenproducent een fabriek in Best. Voor zijn arbeiders bouwt hij een woonwijk, Batadorp. Er komen 130 woningen, scholen, een medische..Lees meer
Verplichte kernen in de metaal (1937)
In 1937 wordt er in de metaalindustrie voor het eerst een CAO afgesloten, die het instellen van fabriekskernen verplicht stelt. Dit zijn voorlopers van de..Lees meer
Tweede Wereldoorlog (1939 – 1945)
Het begint in Europa, maar al gauw raakt de wereld verstrikt in een verwoestende oorlog. De oorlog beperkt zich niet tot militaire vechthandelingen – ook..Lees meer
(Start) Sociale contactmannen (1940)
In diverse bedrijvend draaien de personeelsvertegenwoordigers door tijdens de oorlog, maar sommige van hen besluiten zichzelf op te heffen. Officieel bestaan er geen kernen meer..Lees meer
Wetsvoorstel WOR (1943)
De Nederlandse regering in ballingschap ontwerpt het eerste wetsvoorstel WOR. De verwachting op dat moment is dat de wet snel en gemakkelijk zal worden aangenomen..Lees meer
Onafhankelijkheidsstrijd Indonesië (start) 1945
Na het uitroepen van de Republiek Indonesië op 17 augustus 1945 en de Bersiap-periode, volgt een periode waarin onderhandelingen, onrust en gewelddadige strijd elkaar afwisselen...Lees meer
Oprichting voorloper Stichting van de arbeid (1945)
Direct na de oorlog wordt de Stichting van de Arbeid opgericht. In de stichting werken werkgevers- en werknemersorganisaties samen. De idee was om gezamenlijk verantwoordelijkheid..Lees meer
Eerst officiële ondernemingsraad (1946)
De commissie van Rhijn op het ministerie van sociale zaken gaat aan de slag met het voorstel van de Stichting van de Arbeid om in..Lees meer
WOR (1950)
De Wet op de Ondernemingsraden (WOR) gaat in. Vanaf 25 werknemers moet een werkgever een OR instellen die meedenkt over het beleid. De vakbonden hebben het mandaat..Lees meer
Oprichting SER (1950)
De Sociaal-Economische Raad (SER) wordt in 1950 opgericht om regering en parlement te adviseren over het sociaal-economisch beleid. Na de Tweede Wereldoorlog was er veel discussie over de rol..Lees meer
Eerste Nederlandse TV uitzending (1951)
Op 2 oktober 1951 start de eerste officiële landelijke televisie-uitzending. Het betreft een gezamenlijke programmering onder auspiciën van de Nederlandse Televisie Stichting (NTS). Op ongeveer..Lees meer
Oprichting EGKS (1951)
Zes landen sluiten het Verdrag tot oprichting van een Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal: België, Duitsland, Frankrijk, Italië, Luxemburg en Nederland. De EGKS vormt..Lees meer
450 OR-en (1955)
Vijf jaar na de totstandkoming van de Wet op de Ondernemingsraden zijn er 450 OR-en. Hiermee komt het nalevingspercentage op zo’n 10%, naar schatting 4.500..Lees meer
Invoering AOW (1956)
De AOW is in 1956 geïntroduceerd door de minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid Ko Suurhoff. De AOW is de opvolger van de door Willem Drees als minister van Sociale Zaken in 1947 ingevoerde Noodwet..Lees meer
800 OR-en (1957)
Uit onderzoek blijkt dat er 800 ondernemingsraden zijn, terwijl 5000 ondernemingen er een zouden moeten hebben – de dekkingsgraad is dus 16%. Vooral in kleine bedrijven is het..Lees meer
Ontdekking gasbel Slochteren (1959)
De ontdekking van de gasbel van Slochteren levert een cruciale bijdrage aan de Nederlandse welvaart en is een hoofdrede voor de sluiting van de mijnen in Limburg. ..Lees meer
Gastarbeiders komen naar Nederland (start) (1961)
Vanaf het einde van de tweede wereldoorlog tot 1961 remigreren 400,000 Nederlanders terug uit Indonesië en emigreren ongeveer 500,000 Nederlanders naar het buitenland, omdat men er geen..Lees meer
Oprichting SBI (1961)
Het CNV richt de Stichting Slotemaker de Bruïne Instituut (SBI) op, naar de hervormd predikant en theoloog (1969-1941) die zowel Eerste– en Tweede Kamerlid als ook Minister van Arbeid was. Om meer recht te doen aan de gewijzigde focus wordt de afkorting SBI eind 2014 gewijzigd in Samenwerking,..Lees meer
Mijnsluitingen Limburg (start) (1966)
Nederland verdiende honderden miljoenen aan de Limburgse mijnen, maar verloor er tientallen miljoenen aan toen stookolie en gas (uit Slochteren) beschikbaar kwamen. Nederland werkt hard en..Lees meer
Invoering minimumloon (1968)
In 1968 voert Minister Bauke Roolvink in Nederland het minimumloon in. Roolvink was een voormalige metaalarbeider en werkte lange tijd als bestuurder van vakbond CNV. Zes van de 27..Lees meer
Linkse protesten (1968)
Protestjaar 1968 omvat internationale protesten die voor sociale onrust zorgden, maar doorgaans niet in een echte revolutie uitmonden. Omdat deze protesten wel hebben gezorgd voor..Lees meer
Tweede WOR (1971)
De eerste wetswijziging zet een stap in de richting van het “dualisme”, waarbij bestuurder en OR aparte partijen zijn die elkaar ontmoeten en zowel bedrijfs-..Lees meer
De OR krijgt aanbevelingsrecht voor de Raad van Commissarissen (1971)
In de Structuurwet van 1971 krijgt de ondernemingsraad (OR) een recht van aanbeveling voor de Raad van Commissarissen bij beursgenoteerde vennootschappen, nu bekend als het..Lees meer
Derde WOR: de OR zelfstandig (1979)
Na een aantal jaren van verdeeldheid binnen de SER tussen werkgevers en CNV aan de ene kant en FNV (en haar voorlopers NVV en NKV)..Lees meer
Oprichting FNV (1979)
Federatie Nederlandse Vakbeweging (FNV) ontstaat doordat het Nederlands Verbond van Vakverenigingen (NVV) en het Nederlands Katholiek Vakverbond (NKV) intensief gaan samenwerken. Het is een vakbond met zowel eigen individuele leden, maar tegelijk..Lees meer
Akkoord van Wassenaar (1982)
De organisaties van werkgevers en werknemers tekenen het A4-tje over een politiek van loonmatiging en arbiedstijdverkorting. Gezamenlijke overleg en het sluiten van compromissen wordt weer als een goede manier van onderhandelen gezien. Het consensus- of poldermodel wordt in het buitenland bestudeerd, onder andere door Japan,..Lees meer
Recht op medezeggenschap in grondwet (1983)
In 1983 wordt de grondwet belangrijk herzien, al komt het niet tot staatkundige vernieuwingen (verkozen formateur, rechtstreekse verkiezing eerste kamer, minderheidsrecht op parlementaire enquête), zoals die in de jaren zestig en zeventig..Lees meer
Arbowet (1983)
De Tweede Kamer neemt de Arbeidsomstandighedenwet unaniem aan. Vanaf 1983 wordt de Arbowet stapsgewijs ingevoerd in Nederland. Aanleiding is het hoge ziekteverzuim dat al sinds..Lees meer
Britse mijnwerkersstakingen (start) (1984)
Nadat de regering Thatcher aankondigt goedkopere kolen uit het buitenland te gaan importeren, beginnen Britse mijnwerkers een staking, die in 1985 eindigt in een nederlaag..Lees meer
Arbeidstijdenwet (1986)
De arbiedstijdenwet maakt afspraken over het aantal uur dat een werknemer per dag (12 uur) en week (60 uur, maar niet week na week) mag werken en hoeveel rusttijd genomen moet worden...Lees meer
Onderzoek naar ondernemingsraden (1987)
Uit onderzoek blijkt dat er ondertussen 7,000 OR-en zijn in Nederland. De dekkingsgraad is 83% voor bedrijven met 100 of meer werknemers en 41% bij organisaties met minder..Lees meer
Val van de muur (1989)
Vóór de val van de muur idealiseerden linkse groepen in het Westen het communisme in Oost-Europa en Azië nog wel eens. Daar is weinig van..Lees meer
World Wide Web gaat publiek (1991)
Verzonnen in 1989 gaat het WorldWideWeb in 1991 publiek met een kort bericht. Het zal nog een aantal jaren duren voordat het grote publiek dit..Lees meer
Arbowetswijziging – ziekteverzuim (1993)
‘Nederland is ziek’, vindt premier Ruud Lubbers in 1990. In 1993 komt er een ingrijpende wijziging in de Arbowet. Doel is het stijgend ziekteverzuim tegen..Lees meer
Richtlijn Europese Ondernemingsraden (EOR) (1994)
Twintig jaar lang is er gewerkt aan Europese wetgeving voor Europese Ondernemingsraden (EOR) die transnationale zaken bespreken. Bezwaren vanuit het bedrijfsleven waren onder meer: dat..Lees meer
OR vanaf 50 werknemers (1998)
De ondergrens voor een verplichte OR wordt op 50 werknemers vastgesteld, zoals het ook vandaag nog is. Van 10 tot 50 werknemers hebben de werknemers..Lees meer
Invoering Euro (2002)
Waar de Europese integratie aanvankelijk om sociaal-culturele redenen werd nagestreefd, neemt “de Europese gedachte” pas grote vlucht als Europese bedrijven het economische potentie beginnen te..Lees meer
Fusie KLM Air France (2003)
In 2003 komt de “fusie” (lees: overname) van Air France en KLM rond. Het is een voorbeeld van vele fusies waardoor bedrijven proberen een groot en..Lees meer
Beloningsverhoudingen (2006)
De wet Harrewijn verplicht ondernemers ertoe hun OR jaarlijks informatie te verschaffen over beloningsverhoudingen in bedrijven met tenminste 100 werknemers. In groepen van tenminste vijf personen (om privacy te beschermen) geeft de ondernemer schriftelijke..Lees meer
Kredietcrisis (start) (2007-2009)
Weinig leken begrijpen de kredietcrisis van 2007-2009 goed, maar wel is er een breed inzicht dat de samenleving financieel bijspringt om de gevolgen van onverantwoord..Lees meer
Vrije kandidaten zonder handtekeningen (2013)
In tegenstelling tot bijvoorbeeld België is over de jaren het vakbondslidmaatschap van de vakbeweging afgenomen en daarmee ook de invloed van de vakbeweging op de..Lees meer
GBIO bijdrage geëindigd (2013)
Het Gemeenschappelijk Begeleidingsinstituut Ondernemingsraden (GBIO) werd in 1975 in opdracht van de Sociaal Economische Raad opgericht en heeft sinds zijn oprichting de regering voorzien van..Lees meer
Fusie FNV Formaat en SBI training & advies tot SBI Formaat (2015)
SBI Formaat De twee grootste scholingsinstituten voor ondernemingsraden, FNV Formaat en SBI fuseren in 2015 en zijn daarmee met afstand de grootste. Beide organisaties hebben..Lees meer
Klimaatakkoord Parijs (2015)
Nogal tegen de verwachtingen in wordt in 2015 een ambitieus klimaatakkoord getekend in Parijs. De ondertekenaars, vrijwel alle landen al trokken de Verenigde Staten onder..Lees meer
Arbowetswijziging – OR instemming (2017)
Een nieuwe arbowet versterkt met name de rollen van bedrijfsarts en preventiemedewerker. De OR (of PVT) krijgt instemmingsrecht over zowel de taakstelling als de persoon voor beide..Lees meer
Corona (2020)
De wereldwijde verspreiding van het COVID-19 virus zet economie en samenleving op zijn kop. Landen reorganiseren zich rondom belangen die het individu overstijgen – “alleen..Lees meer
Brexit definitief (2020)
Na jaren en jaren van politiek gedoe is de Brexit op 31 januari 2020 definitief geworden (ervan uitgaande dat over de rest van 2020 afdoende..Lees meer
Klimaatakkoord Nederland (2020)
Eind juni 2020 presenteert het Nederlandse kabinet het Klimaatakkoord en begint de uitvoering. In het akkoord staan meer dan 600 afspraken om de uitstoot van broeikasgassen tegen te..Lees meer