Participatie, medezeggenschap of zoek het zelf maar uit?
‘Participatie’ staat voor ‘actief deelnemen’, voor ‘samen’, ‘kwaliteit bieden’ en ‘kunnen’. Maar het woord heeft er helaas een betekenis bij gekregen. De betekenis van ‘moeten, ook al gaat dat ten koste van de kwaliteit’. We moeten onze naasten vergaande zorg bieden, ook als we daar de kennis en mogelijkheden niet voor hebben. We moeten lesgeven aan anderen, ook als we daartoe helemaal niet zijn gekwalificeerd. We moeten meedoen met van-alles-en-nog wat, ook al leveren we half werk.
Ik ben een groot voorstander van naastenliefde, van vrijwilligerswerk, van onbaatzuchtige bekommernis en van goede gesprekken. Maar als ‘participatie’ gelijk staat aan ‘Zoek het zelf allemaal uit’ – met als consequentie dat de kwaliteit er niet meer toe doet – dan is er een grens.
Ook in het bedrijf en organisatie heeft participatie in principe een mooie betekenis: verantwoordelijkheid en regie nemen en meedoen omdat jouw inbreng ertoe doet. Omdat de inhoud en omstandigheden van het werk daar beter van worden. Omdat je het verdient.
Een vorm van participatie is zelfsturing: samen met jouw collega’s worden taken verdeeld, krijg je de verantwoordelijkheid over een aantal terreinen en stel je gemeenschappelijke doelen. Goed toch? Je hebt een leidinggevende of ‘wie dan ook’ namens het bestuur van de stichting of aandeelhouders en deze bespreekt met de (letterlijk) betrokken medewerkers de vorderingen en stelt doelen. Met de bijdrage van iedereen krijg je een schitterend overleg met heldere afspraken waar actie op zit.
Maar ben ik dan voor of tegen zelfsturing? Een rare vraag als het effect daarvan op de kwaliteit niet wordt onderzocht. Veel of weinig managers, minder mannen, meer zon… op zich zegt het niets. De vraag is bijvoorbeeld of die vakvrouwen en –mannen die nieuwe competenties en taken wel handelen naast hun specialisme. En zo ja, of ze die zelf kunnen regelen, of ze voldoende steun ervaren en wat de positieve opbrengst is van deze manier van werken.
Rol OR
Je hoort wel dat met veel inbreng van medewerkers de ondernemingsraad niet meer nodig is. Hoezo niet? Wie is verantwoordelijk voor de totale kaders van de bedrijfsvoering? Wie neemt daar de (voorgenomen) besluiten over? Wie is op dat niveau dan gesprekspartner? ‘Het’ personeel lijkt me een lastige… De meeste stemmen gelden: dat wordt nog wat!
Wie denkt dat zelfsturende teams onderling niets met elkaar van doen hebben, vergist zich. Ook deze organisatievorm moet bijdragen aan de collectieve ambitie van het bedrijf of instelling. Met beleidsafspraken die het belang van werknemers, aandeelhouders, de omgeving ondersteunen. Dat is een ingewikkelde klus, met al die belangen. Dergelijke afspraken zou ik in ieder geval niet over willen laten aan die toevallige collega of aan een (zelfsturend) team. Ook niet aan een toevallige manager trouwens.
Juist een ondernemingsraad zorgt met zijn contacten in en kennis over de organisatie voor een werknemerskijk op het totale beleid van de organisatie. Hij ontwikkelt op basis daarvan –los van de lijnorganisatie- zijn afwegingen en inbreng.
Jammer dus dat participatie van medewerkers nog vaak verward wordt met medezeggenschap. Ook als deze participatie op een mooie manier vorm krijgt in dwarsverbanden en dialogen, zijn er vele meningen, meninkjes en individuele belangen. De eenduidige visie blijft nodig: de scherpe brede blik en bijdrage van de OR als vertegenwoordiger van de medewerkers. De brede blik die ervoor zorgt dat je het niet allemaal zelf hoeft uit te zoeken.
