Blog

Grensoverschrijdende gedragingen zijn de laatste jaren volop in het nieuws. Denk bijvoorbeeld aan #metoo. En nu ook recent na het uitkomen van misstanden bij The Voice en Ajax. De vraag die hierbij speelt: hoe heeft dit zo lang kunnen duren? Waren er dan geen derden die dit zagen en konden ingrijpen? Welke zijn de dynamieken die spelen? Lees hier meer over ongewenst gedrag en het omstandersdilemma.

Derden bij grensoverschrijdende gedragingen

In de aanpak van ongewenst gedrag is het al langer zo dat er niet alleen naar de dader en het slachtoffer wordt gekeken. Ook naar het systeem erom heen wordt gekeken. Er moeten derden zijn geweest die de grensoverschrijdende gedragingen hebben gezien en ervan geweten. De vraag is: waarom grijpen zij niet in?

Behalve de dader en het slachtoffer, zijn er ook mogelijk personen die gaan meedoen met het ongewenste gedrag om er bij te horen. In elk geval is het zo dat als een persoon (met een hoge status) zich grensoverschrijdend gedrag permitteert, dit voor andere personen (met een hoge status) de code lijkt af te geven dat het oké is om je zo te gedragen. Of zelfs nog sterker, dat het jou status geeft om je zo te gedragen.

In de casus van The Voice lijkt het om meerdere personen/vermeende daders te gaan. De vraag is of en dan hoe zij elkaar versterkten in dit gedrag en het veroorzaken van een onveilige cultuur. In sommige pestsystemen kan het voorkomen dat er ook personen mee gaan doen uit angst anders zelf slachtoffer te worden. Er zijn ook altijd personen die, hoe ongelofelijk ook voor anderen, het ongewenste gedrag niet zien. En er zijn enkele personen die de status hebben en het lef om in te grijpen in situaties van ongewenst gedrag.

Groepsdynamiek en het omstandersdilemma

Het fenomeen van het omstandersdilemma kreeg bekendheid door de moordzaak uit 1964 van Kitty Genovese. Kitty was een 28-jarige vrouw die in de vroege ochtend in haar rustige buurt in Queens, New York, werd verkracht en vermoord. De New York Times meldde destijds dat er minstens 38 mensen zagen dat ze werd aangevallen.

Hierop volgde onderzoek naar het omstandersdilemma (het effect dat optreedt als er meerdere omstanders zijn). De psychologen John Darley en Bibb Latané bewezen dat personen in een groep minder geneigd zijn om een andere persoon te helpen, dan wanneer ze alleen zijn of in een kleine groep. Hoe meer passieve mensen er aanwezig waren in het experiment, des te minder bereid waren de deelnemers om in te grijpen in kritieke situaties. Wanneer er veel toeschouwers zijn is de kans dat er iemand ingrijpt dus kleiner.

Voor het creëren van een veilige cultuur is het belangrijk dat alle betrokkenen en ook derden zich veilig genoeg voelen om dit soort situaties bespreekbaar te maken en of in te grijpen. Hoe minder lang je wacht hoe makkelijker dit gaat. En wellicht ook met minder zwaarte, minder gevoelde schuldimplicatie. Hoe zwaarder het verwijt hoe moeilijker om je er open toe te verhouden.

Bedoeling versus ervaring

Natuurlijk zijn niet alle situaties grensoverschrijdend bedoeld maar de vraag is of degene die het ondervond het ook zo ervaarde. Of gedrag grensoverschrijdend is wordt bepaald door de ander, de mate van verwijtbaarheid kan erg verschillen. Waar gewerkt wordt zegt of doet bijna iedereen wel eens iets dat onprettig is voor een ander. Het gelijk bespreekbaar kunnen maken en sorry zeggen helpt.

Lees meer hierover in de blog: In gesprek over (on)gewenst gedrag

De reacties tot nu toe op de voorbeelden die naar buiten zijn gekomen lijken vooral verdedigend of zelfs beschuldigend naar de melders (Ajax). Dit draagt niet bij aan de sociale veiligheid, immers dan lijkt de code weer dat het niet zo erg is, want het was niet zo bedoeld. Pas als zaken open vanuit ook andere perspectieven (een derde kan ook last hebben van de situatie) en vooral vanuit de ervaring van de melder/slachtoffer gezien en besproken kunnen worden, ontstaat een veilige cultuur waarin ook omstanders in durven te grijpen in situaties. Dan ontstaat de broodnodige gezamenlijke verantwoordelijkheid voor omgangsvormen en cultuur.

Ondersteuning?

Wil je als OR het initiatief pakken om het gesprek hierover te voeren? SBI Formaat kan je hierbij helpen.

Zo kunnen wij het gesprek faciliteren met HR, directie en MT van jouw bedrijf. Bijvoorbeeld in een artikel 24 overleg.

Maar ook beschikt SBI Formaat over een pool van ervaren en deskundige vertrouwenspersonen. Heb je behoefte aan een externe vertrouwenspersoon? Neem dan contact met ons op.

Externe vertrouwenspersoon nodig? Neem contact met ons op!

Andere blogs

Bekijk ook de andere blogs die betrekking hebben op dit thema:

• De kenmerkende misvattingen in het denken van John de Mol
• Seksuele intimidatie, zeg er wat van, trek (voor)tijdig aan de bel

Geschreven door Mariska Pikaart, trainer/adviseur SBI Formaat, expertise sociale veiligheid en integriteitsbeleid, extern vertrouwenspersoon, lid klachtencommissies