Macht en tegenmacht

30 oktober 2019 / Camiel Schols

Blogserie: Wijsheid van de werkvloer – Macht en tegenmacht

De wijsheid van de werkvloer ophalen, en goed gebruiken. Dat is de kunst bij vernieuwing van de medezeggenschap. Vandaag bespreek ik de formele rol van de OR.

Niemand wordt graag tegengesproken. Ook bestuurders niet. Het liefst krijgen ze applaus en steun voor hun plannen. Niets menselijks is hun vreemd. En tegelijk weet elke bestuurder dat eerlijke kritiek schaars is en dat hij zijn eigen tegenspraak moet organiseren.

Een van de functies van de OR is het bieden van tegenmacht. Om te voorkomen dat macht ontaardt in machtsmisbruik, is een systeem nodig van tegenmacht. De OR maakt daar deel van uit. Door zijn wettelijk verankerde positie kan de OR uiteindelijk door de rechter laten toetsen of alle belangen in redelijkheid zijn afgewogen.

Naast het bieden van tegenmacht onderscheiden we nog twee andere functies van medezeggenschap: waarde toevoegen aan de besluitvorming en bijdragen aan verbinding binnen de organisatie (naar Looise, 2016). De vernieuwing van de medezeggenschap is vooral gericht op versterking van deze twee functies.

De functie van tegenmacht lijkt in sommige gevallen naar de achtergrond te verdwijnen. Zo zijn er organisaties die geen OR meer oprichten omdat ze medewerkers via directe participatie betrekken. Of we zien OR’en die geen advies- of instemmingsaanvragen meer behandelen als de veranderingen direct met het personeel zijn besproken.

Ik denk dat hier het kind met het badwater wordt weggegooid. Investeren in directe participatie betekent niet dat de OR zijn formele rol moet opgeven. Dankzij de WOR heeft de OR een unieke positie die het mogelijk maakt de balans in belangen te bewaken. Ik pleit er daarom voor dat elke OR, ook de meest innovatieve, zich bewust blijft van de waarde van zijn formele positie.

Om de functie van tegenmacht effectief te vervullen moet een OR allereerst inhoudelijk visie ontwikkelen op het beleid. Uitsluitend een regierol vervullen voor de participatie van medewerkers is niet genoeg. De OR moet ook inhoudelijk toetsen of het perspectief van het personeel voldoende is meegenomen.

Daarnaast is lef nodig. Evenals een onafhankelijke houding. En hierin schuilt een pittige uitdaging. De moderne OR ontwikkelt zich als partner van de bestuurder. Een partner die meedenkt over strategische vraagstukken en over participatie van medewerkers. De kunst is om ook een partner te zijn die tegenstellingen benoemt en die het lef heeft daarnaar te handelen.

Drie tips om mee af te sluiten

Vraag jullie bestuurder eens hoe hij zijn tegenspraak organiseert
Vraag jullie bestuurder hoe tevreden hij is met het inhoudelijke tegenspel van de OR
Wat is een goede eerste stap als OR en bestuurder er samen niet uit komen?

Geschreven door trainer/adviseur Camiel Schols