Blog

Veel gemeenten krijgen de huidige begroting al niet rond en dan wordt er in 2026 ook nog eens € 2,4 miljard gekort op het gemeentefonds. Hierdoor komen veel gemeenten in financiële nood. Om dit ravijnjaar op te vangen maken gemeenten en gemeenschappelijke regelingen momenteel plannen voor organisatieveranderingen. Ontwikkelingen die niet alleen uiterst relevant zijn voor de medezeggenschap, maar waarbij de OR ook een wezenlijke rol heeft.
Lees in deze blog alles over het ravijnjaar 2026, taakstellingen, begrotingen, bezuinigingen, verkiezingen, het politiek primaat en meer.

Geen geld, wel taken

In de laatste overlegvergadering van vorig jaar hebben heel veel bestuurders bij gemeenten de boodschap afgegeven dat er in 2025 taakstellingen zullen zijn. Zoals zo vaak verbloemt een mooi woord een harde werkelijkheid. Bij veel gemeenten en gemeenschappelijke regelingen is namelijk ‘de koek op’.

Bij gemeenten is sinds 2015 het takenpakket vergroot, maar het budget hierbij was zeker niet passend. Met name het sociaal domein vraagt meer van mensen en gemeentelijke middelen dan de Rijksoverheid heeft geboden. Volgens de wet moet er immers wel zorg worden verleend. Kwetsbare ouderen, jongeren en gezinnen doen een beroep op de gemeente, die verplicht is te leveren.
Met andere woorden: het geld wat niet meer vanuit het Rijk komt, moet uit de algemene middelen komen. Die situatie bestaat nu bijna negen jaar en bij veel gemeenten is te merken dat de reserves niet meer toereikend zijn. Er wordt op allerlei plekken gezocht naar extra middelen: uitstel van onderhoud aan wegen en bruggen, uitstellen van nieuwbouw, beperkt investeren in opleidingen. Kortom, op allerlei terreinen wordt de kaasschaaf gehanteerd.

De huidige trend bij gemeenten om taakstellingen te benoemen voor 2025 is een opmaat tot wat de gemeenten de komende jaren te wachten staat. In 2026 en de jaren daarna, zal er fors minder vanuit het gemeentefonds worden bijgedragen. Het zal gaan om een korting van ongeveer 2,4 miljard.

Het ravijnjaar

De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) gaat zich op 26 maart bezinnen op wat komen gaat. De inhoud van het congres laat zich voorspellen. Het gaat over vragen als: moeten we alles doen wat we nu doen, hoe richten we onze financiële huishouding slim in, hoe houden we het sociaal domein betaalbaar?

Deze vragen zijn niet alleen urgent vanwege de lege geldkisten. Volgend jaar staan de verkiezingen gepland en verkiezingen draaien om plannen. De nieuw te vormen colleges willen de plannen, die zij aan hun burgers hebben beloofd, gerealiseerd zien. Maar in de begroting van 2027 zal men rekening moeten houden met minder inkomsten en dus andere beleidsmatige accenten moeten leggen.
Aan de nieuwgekozen bestuurders moet duidelijk worden gemaakt dat niet alles wat zij willen kan, en zeker niet op korte termijn. Het is de rol van de gemeentesecretaris om vanuit de organisatie, de verwachtingen te managen en waar mogelijk te temperen.

De rol van de medezeggenschap

Een heel verhaal om uiteindelijk uit te komen bij de rol van de ondernemingsraad. Als er al taakstellingen zijn vastgesteld voor 2025 is de race gelopen. Dat wil niet zeggen dat de OR geen inbreng meer heeft, maar het gaat dan met name om het beoordelen van de gevolgen van de maatregelen die men voor ogen heeft.

Het begrotingsproces voor 2026 komt nu op gang. De uitgangspunten van de begroting voor volgende jaar worden bepaald door de kaderbrief en de plannen die men uit het meerjarenbeleidsplan wil gaan realiseren. Dat is een prima moment om als medezeggenschap een plaats in te nemen in het besluitvormingsproces.
Bij de OR zullen er zeker ideeën en wensen zijn met betrekking tot de plekken waar kritisch gekeken kan worden naar taken en uitgaven. De meeste ondernemingsraden maken zich daarnaast ook zorgen over werkdruk en verzuim. Hoe verhouden die thema’s zich ten opzichte van het vaststellen van kerntaken en het werk doen met minder middelen? En wat kunnen gemeenten nog bieden als werkgever op een krappe arbeidsmarkt?

Er is een natuurlijk moment om het gesprek te voeren en invloed te krijgen op de keuzes die de leiding gaat maken: de overlegvergadering. Wanneer de OR de komende maanden een artikel 24-vergadering uitschrijft, hoort de OR in ieder geval welke richting het managementteam of directieteam op wil. Het is voor de medezeggenschap een voordeel, omdat die écht vroegtijdig betrokken is. Zo’n gesprek is ook voor de bestuurder gunstig, vanwege de input die de OR hem of haar meegeeft.

Direct aan de slag? Wij kunnen de OR ondersteunen met o.a. een webinar Het ravijnjaar bij gemeenten en het compacte adviestraject Proactief het ravijnjaar tegemoet!

Politiek primaat

Een zorg van veel ondernemingsraden is het politiek primaat. Uiteindelijk is het een zaak van het College en de gemeenteraad om de taakstelling en de kerntaken vast te stellen. Die gedachte heeft een verlammend effect op de meeste ondernemingsraden. Vanwege allerlei misvattingen over de werking en reikwijdte van het politiek primaat vinden ondernemingsraden en bestuurders dat er geen mogelijkheden zijn om politiek en gemeentezaken aandachtspunten mee te geven. De rechtspraktijk is veel genuanceerder. Uitspraken van rechters laten overduidelijk zien dat er voldoende ruimte voor de medezeggenschap is om invloed uit te oefenen op de besluitvorming van de gemeenteraad en het college.

Ga nu het gesprek aan met de bestuurder!

Wil je, als OR, invloed hebben op bovenstaande ontwikkelingen en van toegevoegde waarde zijn. Wacht dan niet langer! In de beleidscyclus worden rond april t/m juni 2025 de plannen gemaakt die ten grondslag liggen aan de begroting van 2026 (het ravijnjaar). Beleidsmakers slaan daar dus de ‘piketpalen’ die bepalend zijn voor de inrichting van jullie organisatie. Ga het gesprek aan met de bestuurder. In de wet is artikel 24 hét middel om dit te initiëren en vorm te geven.

Geschreven door Bert de Velde Harsenhorst.
Trainer/adviseur SBI Formaat en OR Consultancy