Blog

Groei of krimp? Zal één van die twee de wereld redden van catastrofale klimaatverandering? Ik heb geen trek in een filosofisch debat, maar misschien is dat wel nodig. Nodig, om te voorkomen dat ‘krimp’ onder het tapijt verdwijnt, zonder dat we haar wijsheid horen. Een uniek, waardevol geluid. ‘Groei’ (het wordt voortdurend beter voor iedereen) is immers waar de wereld al eeuwen op danst.

Beter worden van groei

Als de meerderheid overtuigd raakt dat alleen leiders beter worden van groei, gaat men muiten. ‘Groei’ voor iedereen is het fijnste verhaal: we verdelen niet alleen de cake, maar de cake groeit en iedereen krijgt dus steeds meer. Meer, meer, meer. Politiek links ziet het liefst dat hoge en lage lonen meer gelijk worden, maar zolang de economie groeit kunnen lage lonen omhoog, zelfs als de hoge dat ook doen. Everybody happy zolang iedereen het steeds beter krijgt. In ieder geval als je binnen de vestingwallen van Fort Europa woont. En vooral als je blank, hetro en man ben.

Oneindig groeien

Lange leve de groei dus. Klein vraagje: Kunnen we tot in het oneindige groeien zoals ons hartje begeert? Dat hangt van onze technologie af, van de planeet, maar natuurlijk vooral ook van onze begerige hartjes. Het grootste probleem van groei als ideologie lijkt mij uiteindelijk, dat het onze begeerten, onze privileges en hebzucht niet problematiseert. Behoefte aan een dak boven je hoofd en een ijspegelvrije woonkamer is iets anders dan vasthouden aan je derde vliegvakantie. Krimp en versobering overschreeuwen met sexy vooruitgangsoptimisme veegt een aantal ongemakkelijke maar belangrijke vragen onder het tapijt. Bij krimp wordt het spannender: de laagste lonen moeten worden ontzien en de top zal naar verhouding meer moeten inleveren, maar ook de middenmoot zal een stap terug moeten. Minder. En dat zijn we niet (meer) gewend.

Het overwegen van krimp

Wie weet waar we over tien, twintig of honderd jaar zijn als we door blijven innoveren en de welvaart over de wereld delen? Wellicht zijn we allemaal rijk en tevreden. Maar het is ook mogelijk dat we sober leven en toch knettergelukkig zijn. Klimaatneutraliteit en rechtvaardigheid moeten vóór de vraag komen of we willen groeien. Leefbaarheid is de harde eis, rijkdom een leuke wens. Zelfs als we blijven groeien, doen we er goed aan de mogelijkheid van ‘krimp’ echt te overwegen. Krijgen we al kriebels en jeuk bij het idee van een worstje of gebakje minder? Bij het idee van een stapje terug, van solidariteit en van privileges loslaten? Dan is het tijd om ons hartje sociaal en spiritueel te helpen groeien.

Groei-optimisten en krimp-ideologen

Groei-optimisten hopen op groene groei, met steeds meer goedkope producten voor iedereen. Daarmee omzeilen ze het impopulaire, contra-culturele bericht dat minder wellicht broodnodig (en best plezierig) is. Optimisten hopen het milieu te dienen door geen onaantrekkelijke doemscenario’s te delen, waarbij we afstappen van onze platte grijp- en privilege-cultuur. Krimp-ideologen daarentegen zijn eerlijk over uitbuiting en klimaat. Ze wijzen erop dat kapitalisme de eerste religie is die hebzucht ophemelt, terwijl meer bezit niet oneindig meer geluk oplevert. Gandhi: “De aarde biedt voldoende voor ieders behoefte, maar niet voor ieders hebzucht”. Een neoliberale, technologisch-optimistische wereld vindt zo’n uitspraak maar achterhaald, zweverig en irritant, maar dat is juist haar blinde vlek. Een wereld op rolletjes, maar zonder hart. “De meeste mensen zijn aso’s – daar hebben we het mee te doen.” Laat de markt zijn ding doen, al kost het soms een visje of planeetje.

De snelle weg

Hoe zou het zijn als CAO-onderhandelingen minder over de procenten gaan, maar eerst over de snelste weg naar klimaatneutraliteit? Hoe zou het zijn als pensioendiscussies minder gaan over de pegels die pensionado’s later krijgen, maar over hoe die pegels vandaag een fossielvrije wereld financieren? Kan er een medezeggenschap zijn die minder gaat over vakantiedagen, maar de ondernemer steunt en achter de jurk zit over circulariteit?

De uitdagingen

Als SBI Formaat dagen we je niet uit om te bagatelliseren wat jullie OR nu belangrijk vindt, maar wel om met passie te werken vanuit een steeds grotere, inclusieve toekomstvisie.

Geschreven door Diederik Prakke, trainer/adviseur SBI Formaat.