Blog

Peter Henk Steenhuis

BUBBELONIË ‘Een domme gans,’ zo noemde Soner Atasoy, directeur-bestuurder van het Cornelius Haga Lyceum, burgemeester Halsema. Maar dat doet hij, zo zei hij in de Volkskrant, alleen ‘zolang zij mij terrorist noemt’.

Het Haga Lyceum kwam vorige week in het nieuws doordat de Nationaal Coördinator Terreurbestrijding en Veiligheid (NCTV) burgemeester Halsema van Amsterdam waarschuwde dat de school niet democratisch is, dat er salafistische ideeën worden verspreid, en dat ‘richtinggevende’ personen banden hebben met een terreurbeweging. Een van die ‘richtinggevende’ personen zou Atasoy zijn, vandaar zijn verwijzing naar het terrorisme.

Het is hoogst origineel de burgemeester van Amsterdam een domme gans te noemen. Hoewel ik me er wat voor schaamde, moest ik bij die domme gans meteen aan een vrouw denken, terwijl er toch ongeveer net zoveel mannelijke ganzen moeten zijn. In zijn even prachtige als groteske werk De Encyclopedie van de domheid schrijft Matthijs van Boxsel dat we niet alleen in Nederland een nogal anti-emancipatoire invulling aan de domme gans geven: in vrijwel alle Europese talen verwijst de vogel naar een domme vrouw. Van Boxsel: “Wat is de relatie tussen domheid en de gans? Te denken valt aan het gekwek, aan de schommelende gang, of aan volgzaamheid. Na de geboorte hechten ganzen zich aan de wezens die het dichtst in de buurt zijn. Een gans die wordt geboren in een regiment loopt achter iedere soldaat aan.”

Garantie

Is Halsema zo volgzaam? In het artikel in de Volkskrant beroept Atasoy zich op het rapport van de inspectie, dat de school vorig jaar nog complimenteerde. Daarin staat te lezen, dat het bestuur ‘transparant en integer’ functioneert.

Een paar jaar geleden promoveerde Erna Scholtes op het begrip ‘transparant’. Zij toonde aan dat ‘transparant’ een vrij jonge term is. Voor 1995 werd het nauwelijks gebruikt, vijftien jaar later gebruikte de Tweede Kamer het al meer dan duizend keer. Het begrip hangt nauw samen met ‘vertrouwen’, maar is er geen synoniem van. Transparant geeft een soort garantie: als een bestuur van een school transparant is, kunnen we genoegzaam aannemen dat het bestuur te vertrouwen is. Alles is er namelijk transparant, wat komt van trans dat doorheen, en parēre dat zichtbaar zijn betekent. Wat transparant is, is doorzichtig, en verbergt niets.

Erna Scholtes liet in haar proefschrift zien dat de overheid zich graag profileert als transparant, om de burgers ervan te overtuigen dat ze echt te vertrouwen is. Lukt dit? Niet echt. Wie zo sterk benadrukt dat zij transparant is, wekt eerder wantrouwen dan vertrouwen. Het woord lijkt in zijn tegendeel te zijn veranderd. Of zoals Scholtes stelde: ‘Transparantie is eerder een verhullend dan een verhelderend begrip.’

Volgzaam

Dat verhullende lijkt ook van toepassing op het Cornelius Haga Lyceum, want toen de onderwijsinspectie op 6 maart onaangekondigd op de stoep stond, kon ze haar werk niet doen. Waren er zaken die het daglicht toch niet konden verdragen, niet heel doorzichtig waren, en wellicht verhuld moesten worden?

Soner Atasoy noemt Halsema een ‘domme gans’. Maar eigenlijk verwijt Atasoy haar veel te wéinig ganzengedrag: hij vindt namelijk dat Halsema het oordeel van de inspectie over dat integere en transparante bestuur moet volgen, en dus geen kritiek op de school mag leveren. Maar Halsema vaart liever op eigen inzicht en het advies van NCTV dan op woorden als integer en transparant.

We trekken ons terug in onze veilige bubbel. Verliezen we het vermogen elkaar te begrijpen en te bereiken? In een serie columns reist filosofieredacteur Peter Henk Steenhuis langs de grenzen van onze taal op zoek naar de grenzen van onze werelden. Lees hier eerdere afleveringen.