Zijn we stress in de loop der tijd anders gaan waarderen?
Peter Henk Steenhuis
BUBBELONIË We trekken ons terug in onze veilige bubbel. Verliezen we het vermogen elkaar te begrijpen en te bereiken? In een serie columns reist journalist Peter Henk Steenhuis langs de grenzen van onze taal op zoek naar de grenzen van onze werelden. Vandaag: stress.
In Nederland kenden we voor 1950 geen stress, althans, het woord komt dan nog niet bij ons voor. Vandaar dat we zo vaak verlangen naar de jaren vijftig, de gezelligheid, de theepot, toen er weinig spanning in de lucht hing, wij de tijd nog hadden en geluk nog heel gewoon was. Het Engels kende het woord wel: het Middelengelse ‘destresse’ gaat terug op het Oudfranse ‘estrece’, dat benauwdheid, onderdrukking betekent.
Voor zover ik kan nagaan werd het woord ‘stress’ als het resultaat van fysieke of psychische spanning voor het eerst in Nederlandse media gebruikt in 1950 in de Laarder Courant. Probeer je voor te stellen dat het woord ‘stress’ niet bestaat!
Goed, dan ervoeren we geen stress maar we hadden het wel druk. Toch? Wie in de oude kranten bladert, ziet vooral dat tegenover honderd artikelen over een tweede, derde, vierde verbeterde druk één verhaal staat over werkdruk. Dat gaat over een oorlogsschip dat hier gearriveerd is, waarvan de kapitein over twee dagen alweer wil vertrekken ‘Soo dat men ‘t seer druk heeft.’(Oprechte Haerlemsche Courant, 21-10-1687)
Na het vertrek van het oorlogsschip zou het nog twee eeuwen duren voordat Beatrijs Ritsema in NRC Handelsblad een column zou schrijven met de titel ‘Druk druk druk’ (22-01-97). Als we die uitdrukking tegenwoordig gebruiken, gaat het bijna altijd over ons werk. Druk en stress werden werk gerelateerde begrippen.
Geestesziekte
Dat is lang niet altijd het geval geweest. Het woord ‘stress’ is ook een verkorting van ‘distress’ dat tegenspoed betekent. In het Oudfrans betekent ‘destresse’ ook wel angst. Hetzelfde geldt voor druk. In het Middelnederlands gebruiken we ‘druc’ vooral als synoniem voor ‘angst, kwelling, droefheid.’
Dat zet ‘druk druk druk’ met als gevolg: ‘Stréssss’ in een ander daglicht. Wij zijn stress en druk steeds meer met adrenaline gaan associëren. Toch wel lekker die druk, ga je lekker snel van. Maar wie kijkt naar wat adrenaline doet schrikt: adrenaline komt in grote hoeveelheden vrij in omstandigheden die door het lichaam als bedreigend voor de overleving worden ervaren en daardoor stress veroorzaken. Vaak gaat dit samen met angst. Daar is de middeleeuwse angst weer!
Hoe kan het dat we dit niet zien? Niet willen zien? De Amerikaanse schrijver en psychotherapeut Richard Carlson noemt stress ‘een sociaal aanvaardbare vorm van geestesziekte’.
Langzamerhand begint onze maatschappij vragen te stellen bij die sociaal ge-aanvaarde vorm van geestesziekte. Deze week zagen we dat bij een advies van de Nederlandse hockeybond, die wil dat amateurclubs stoppen met selectietrainingen en -wedstrijden voor kinderen tot 12 jaar. Volgens de KNHB leidt dit “tot te veel stress bij de sportende jeugd.”
De bond gebruikt daarbij ook het woord ‘druk’ als synoniem voor stress: “In anderhalf uur moeten ze laten zien wat ze kunnen. Dat zorgt voor heel veel druk bij die kinderen”, zegt Karien Meuleman van de hockeybond tegen het NOS Jeugdjournaal.
Onbewust onder geleden
Dat die stress en die druk gepaard gaan met angst, zoals de etymologie van de woorden aangeeft, blijkt uit de reactie van de kinderen op de selectietraining. Het wachten op de uitslag van de club levert stress in de vorm van angst op, zegt D-speler Eva van de Gooische Hockeyclub uit Hilversum. “Elke dag zat ik om 09.00 uur achter de computer om te kijken of de uitslag er al stond. Toen die er was, durfde ik hem niet open te maken.”
Zou het kunnen dat stress niet zo zeer een andere betekenis heeft gekregen maar dat we die betekenis anders zijn gaan waarderen? Eerst negatief: angst. Toen jarenlang heimelijk positief, als een sociaal ge-aanvaarde vorm van geestesziekte, want we wisten best dat je er hart- en vaatziekten van kon krijgen. Maar toch zagen we stress en druk als aanjager van adrenaline, die weer de grondstof was van onze succesvolle prestatiemaatschappij die stijf staat van de stress. En nu? Beginnen we nu onze kinderen te beschermen voor waar wij, vaak onbewust en van jongs af aan, onder geleden hebben?
Onder de titel ‘Welkom in Bubbelonië’ neemt Peter Henk Steenhuis wekelijks bij Trouw woorden onder de loep. Lees hier eerdere columns terug en volg @bubbelonie op Twitter voor inspirerende Bubbelquotes.
Welkom in Bubbelonië is een driejarig project i.s.m. ROC Friese poort, Stichting SBI, Landgoed Zonheuvel, Instituut Gak en HKU.
